Boşanma kararını anne ve baba birlikte açıklamalı ve bu açıklamalar kesinlikle anne ve babanın birbirlerini suçlayıcı şeklinde olmamalı.
Boşanma kararı küçük bir çocuğa nasıl anlatılmalı ?
Boşanma kararının çocukta travmatik etkiler oluşturmaması için, çocuğa bunun açıklamasını yaparken nasıl anlatacağımızı çok iyi bilmemiz gerekir. Özellikle 8 yaş altı çocuklarda boşanma kararını somutlaştırarak anlatmalıyız. Çünkü çocuklar için boşanma ölüm gibi, kurban kesimi gibi, depremler gibi soyut bir kavram yani çocuğun 5 duyu organıyla hissedemediği bir kavram. Bunu anlatırken oyuncaklardan yardım alabiliriz ve çocuğa şöyle söyleyebiliriz; “Bu oyuncak anneni temsil etsin yani annen olsun, bu oyuncak da babanı temsil etsin baban olsun, bu oyuncak da seni temsil etsin yani sen ol. Daha sen doğmamışken annen ve baban birbirlerini çok sevdi ve evlendi sonra Allah’tan bebek istediler ve dünyaya sen geldin. Sen de tatlı mı tatlı bir bebektin. Biz seni çok sevdik ve birlikte çok eğlendik. Hepimiz bu evde yaşama devam ettik. Ama sonra babanla anlaşamamaya başladık. Bir aradayken hep kavga ediyorduk ve kavga ettiğimiz için mutsuz oluyorduk. Bu nedenle ayrılmaya karar verdik. Bundan sonra annen ve baban ayrı evde yaşayacak ve senin bir değil 2 tane evin olacak. Sen de istediğin zaman annenin kaldığı evde, istediğin zaman da babanın kaldığı evde kalabileceksin. Annen ve baban seni sevmeye devam edecek çünkü ayrılmamızın sebebi sen değilsin, sen çok iyi bir çocuksun.” Şeklinde anlattığımızda hem çocuk görerek, dokunarak ve işiterek durumu idrak eder hem de suçluluk hissine kapılmaz çünkü özellikle 3 ila 6 yaş arasındaki çocuklar boşanmanın sorumlusu kendisi olduğunu sanırlar. Oyuncaklarla olan bu anlatımı bir kaç defa daha anlatmanız ve çocuğun merak ettiği sorulara cevap vermeniz de onun bu kararınızı daha kolay kabul etmesi açısından önemli. Burada dikkat etmeniz gereken nokta, her çocuğun bilişsel gelişimi farklıdır. Normalde 12 yaşın altındaki çocuklara oyuncaklarla bunu anlatabilirsiniz fakat çocuk 8 yaşından büyükse ve soyut kavram becerisi gelişmişse oyuncaklarla anlatmanıza gerek yok.
Peki çocuğun soyut kavram becerisinin geliştiği nasıl anlaşılır ?
Çocuğun soyut kavram becerinin geliştiğini şöyle anlayabiliriz. Eğer yaptığınız bir espriyi anlayabiliyorsa ya da kendisi de ince espriler yapabiliyorsa, bir atasözünün ne anlam ifade ettiğini algılayabiliyorsa ve çocuğunuzla bir fikir hakkında tartışabiliyorsanız çocuğunuz soyut düşünebiliyor diyebiliriz.
Çocuklar için boşanmak doğru bir karar mıdır ?
Hangi çocuk yoktur ki anne babasıyla mutlu mesut yaşamak istemesin ancak bir evde bitmek bilmeyen kavgalar varsa, evin tadı tuzu kalmamışsa, evde huzur kaçmışsa, anne bi tarafta baba bir tarafa küs şekilde yaşamaya başlamışsa hele bir de şiddet varsa o evdeki çocuk sağlıklı büyüyemez. Bu yüzden çocuk için böylesi bir evliliği sürdürmek çocuğun daha fazla travma yaşamasına neden olmak demek.
Peki şiddetli geçimsizlik olmasına rağmen eşler çocuk için boşanmak da istemiyorsa bu durumda ne yapılmalı ?
Çocuğuna değer veren her anne ve baba, kendi aralarındaki ilişkiye de değer vermeli. Anne baba ilişkisi ne kadar güçlüyse, çocuk da o evde o kadar sağlıklı yetişir. Çünkü bir çocuğa yapılabilecek en büyük iyilik, anne ve babasının birbirine iyi davranması, birbirlerini sevmesi, birbirine saygı göstermesi ve birbiriyle olan mutluluğudur. Çünkü anne ve baba arasında yaşanan tüm duygular, çocuğun duygularını da oluşturur. Ayrıca mutlu bir baba, anneye iyi davranır, mutlu bir anne de, çocuğuna iyi davranır, mutlu çocuk da anne ve babasına iyi davranır yani çocuk davranış problemleri göstermez. Çocuğunuz için evliliğinizi sürdürmek istiyorsanız o halde geçimsizliği sürdürmek yerine problemlerinizi çözmeye çalışın. Mutsuz bir evliliği sürdürmek o evdeki herkesi mutsuz eder. O nedenle muhakkak aile terapistine başvurmalı ve elinizden gelen çabayı gösterdikten sonra çocuğunuzun sağlıklı büyüyebilmesi için doğru kararı vermelisiniz.
Boşanmanın etkilerinde çocuğun cinsiyetinin bir önemi var mı?
Cinsiyetin boşanmanın etkileri üzerinde farkedilir rolü olduğunu söyleyebiliriz. Boşanmadan kız çocuğa göre erkek çocuk daha çok etkilenir. Bunun nedenleri arasında başta, kız çocuğunun doğası gereği duygularını dışa aktarması, erkek çocuğuna nispeten daha kolay olması. Bu da kız çocuğunun çevresinden daha çok psikolojik destek almasını sağlar ve böylelikle bu süreci erkek çocuğuna göre daha kolay atalatabilir. İkinci nedense, küçük yaş grubu velayetinin anne tarafına verilmesi ile erkek çocuk baba rolünden yoksun büyür, bu durum erkek çocuğunun kimlik gelişimini olumsuz etkileyebilir.
Boşanmış ailelerin çocuklarında en çok görülen psikolojik problemler neler?
Boşanma, çocuğu derinden etkiler dolaysıyla çocuğun psikolojik problemler yaşaması da yüksek ihtimaldir. Bu problemlerden en çok görülen depresif duygudurum ve içe çekilmedir. Çocuk boşanma sürecinde kendini mutsuz, isteksiz ve karamsar hissedebilir, sosyalleşmeden kaçınabilir, değersizlik düşüncelerine kapılabilir ve kendini suçlama eğilimleri gösterebilir. Boşanmanın üzerinden 2 yıl geçmiş olmasına rağmen ise çocuklarda en sık karşılaştığımız problemler öfke ve stres ile bahsetmede güçlük ve dürtüsellliktir.
Boşandıktan sonra nelere dikkat etmek gerekir ?
Öncelikle şunu bilmelisiniz ki, eşler olarak boşanmış olabilirsiniz ama anne babalık rolünüz devam ediyor. O nedenle çocuğunuza olan yaklaşımlarınızda asla eski eşinizi ve onun ailesini kötülemeyin. Çünkü hiçbir çocuk anne ya da babası hakkında kötü söz duymak istemez. Duyduğu her kötü söz, çocukta değersizlik hissi oluşturur. Ayrıca anne ya da babasından birbirlerini kötüleyen sözler işiten çocuk, büyük bir güvensizlik hisseder. Kime güveneceğini şaşıran çocuk ne kendine ne de başkasına güvenemez. Yaşadığınız olumsuz duyguları çocuğunuza yansıtmanız çocuğunuzun da bu olumsuz yaşantıdan fazlasıyla etkilenmesine neden olur. Yaşadıklarınız eşiniz ve sizin aranızda, çocuğunuzla sizin aranızda değil, bunu asla unutmamalısınız. Özellikle annen olacak kadına söyle ya da baban olacak adama söyle diyerek çocuğunuzu olumsuz söylemlerinizle aracı etmeyin. Boşanma sebebinizi, çocuğunuza, bunun sebebinin çocuğunuz olmadığını muhakkak söyleyin. Boşanma kararına kesin şekilde karar vermeden önce asla çocuğunuza bu kararı açıklamayın. Boşanma kararı kesinse çocuğun yaşına uygun şekilde açıklayın anne ve baba olarak bu kararı birikte açıklayın. Anne ve baba olarak aranızdaki ilişkiyi ölçülü tutun. Nasıl ki eşlerin birbirlerini suçlayıcı konuşması, birbirleyile hiç görüşmemesi, aralarındaki inatlaşmaların ve kavgaların devam etmesi çocuğun ruh sağlığının bozulmasına sebep olurken; eşlerin hiç ayrılmamış gibi çok samimi olmaları, çok sık görüşmeleri ya da beraber tatile gitmeleri gibi durumları da çocukta kafa karışıklığına sebep olur ve çocuk anne babasının yeniden evlenmeleri beklentisi ile sürekli hayal kırıklığı yaşar, anne babasının yeni evliliklerini kabullenemez ve yuva kurma ile ilgili olumsuz duygu ve düşünceler biriktirir. Tüm bunlar çocuğunuzun ruh sağlığı gelişimi için çok önemli. Şunu da söylemeliyim ki çocuğun olumsuz yaşantılarından sadece ruh sağlığı etkilenmez, beden sağlığı da etkilenir. Yani çocuk böyle bir durumda her koşulda travma yaşar fakat amacınız çocuğunuzun travmaya en az şekilde maruz kalmasını sağlayabilmeniz. Son olarak bu süreçten çocuğunuzu koruyabilmek için muhakkak çocuk ve aile terapistine başvurmayı ihmal etmeyin
Uzmna Klinik Psikolog Müjde Yahşi